Prof. dr. Evelien Dekker, specialist in vroege opsporing darmkanker
Wanneer je darmkanker vroeg signaleert kun je het in de kiem smoren. Dat is één van de belangrijkste drijfveren in het werk van Prof. dr. Evelien Dekker (AMC): darmkanker de wereld uit krijgen. “We hebben de laatste jaren grote stappen gezet in het bestrijden van darmkanker door het invoeren van het bevolkingsonderzoek, maar we kunnen nog duizenden levens meer redden.”
Evelien Dekker is hoogleraar gastro-intestinale oncologie, gespecialiseerd in screening en diagnostiek van colorectaal carcinoom aan de Faculteit der Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam (AMC-UvA).
Dat betekent dat ze alles weet van vroege opsporing en het stellen van de diagnose van darmkanker. Het was dan ook niet gek dat zij vooraan stond bij het invoeren van het bevolkingsonderzoek darmkanker in Nederland in 2014. Het blijft één van de belangrijkste drijfveren om verder te gaan in haar missie: darmkanker stoppen door vroege opsporing.
Diagnose tijdens coloscopie
Één van de onderzoeken waar prof. dr. Dekker zich over buigt om die missie te volbrengen, is het verbeteren van de coloscopie (darmkijkonderzoek).
“Met een coloscopie gaan we in de dikke darm op zoek naar poliepen die zich kunnen ontwikkelen tot kanker of die misschien al kanker geworden zijn. Dat gebeurt bij een vermoeden van onraad, bijvoorbeeld op basis van de uitslag van de ontlastingstest binnen het bevolkingsonderzoek. Behalve op grote en onrustige poliepen, stuiten we daarbij ook vaak op kleine poliepen afwijkingen die maar een hele kleine kans hebben kwaadaardig te zijn of te worden. Nu worden deze in de praktijk allemaal verwijderd en, voor alle zekerheid, door een patholoog onder de microscoop bekeken. Dat kost tijd en geld.
Wij zoeken nu uit of artsen ook al tijdens het kijkonderzoek een betrouwbare diagnose kunnen stellen, zodat we niet alle poliepen hoeven door te sturen naar het lab. Een aantal artsen die gekwalificeerd zijn voor het bevolkingsonderzoek worden getraind in de beoordeling van poliepen, en ondertussen worden alle poliepen naar de patholoog gestuurd.”
Met ontwikkelingen als deze wordt het bevolkingsonderzoek darmkanker niet alleen efficiënter, maar ook nóg exacter en goedkoper uitvoerbaar. Belangrijke stappen vooruit, (mede) dankzij professor Dekker.
Kankercellen in ontlasting
Het bevolkingsonderzoek spoorde in het eerste jaar al 2500 mensen met darmkanker op. Een succes. Maar we zijn er nog niet, volgens Dekker. Er zijn namelijk nog veel meer manieren om de screening te verbeteren. Zoals het opsporen van kankercellen in de ontlasting.
“Het bevolkingsonderzoek meet op dit moment door middel van een zelfafnametest of er bloed in de ontlasting zit. Dat kan namelijk betekenen dat er poliepen in de darm aanwezig zijn. Het is belangrijk om daar op tijd bij te zijn, want de kans dat poliepen uitgroeien tot darmkanker is één op de twintig. Het tijdspad waarin dat gebeurt is tussen de 10 en de 15 jaar. Daarmee kunnen we naar schatting dus tenminste 2500 mensenlevens per jaar van darmkanker redden.”
Maar dat kunnen er nog veel meer zijn, zegt Prof. dr. Dekker. Recent kreeg haar collega Gerrit Meijer daarom een subsidie van de Maag Lever Darm Stichting voor verder onderzoek naar die specifieke darmkankercellen in de ontlasting.
“We kunnen het bevolkingsonderzoek nóg nauwkeuriger maken door bijvoorbeeld specifieke darmkankercellen in de ontlasting op te sporen. We hopen dat deze cellen in de toekomst kunnen voorspellen of er darmkanker of poliepen in de darm aanwezig zijn, maar ook of een poliep zich kwaadaardig zal gaan gedragen, dus kanker gaat worden. Dan weten we namelijk nog specifieker bij wie we een coloscopie moeten verrichten.”
Erfelijke darmkanker
Naast bovenstaande onderzoeken en oplossing voor het bevolkingsonderzoek, houdt professor Dekker zich al ruim een decennium bezig met een andere belangrijke risicofactor in het vroegtijdig opsporen van darmkanker: erfelijkheid.
“Doordat ik me al heel lang met het thema erfelijkheid bezig hou, zitten er drie generaties patiënten bij mij in de spreekkamer. Het is heel bijzonder om niet alleen een individu, maar om een hele familie te kennen bij het behandelen of voorkomen van darmkanker.”
Donateurs van de Maag Lever Darm Stichting maakten Dekker’s onderzoek naar erfelijke darmkanker ‘Family Matters’ mede mogelijk. Daarbij kijkt ze naar de mogelijkheid om binnen het bevolkingsonderzoek meer mensen met erfelijke darmkanker op te sporen, zodat zij tijdig de juiste behandeling krijgen.
De langdurige relatie met patiënten die bij erfelijke darmkanker opsporen nodig is, is één van de redenen waarom Evelien Dekker koos voor haar vak.
“Aanvankelijk wilde ik psycholoog of psychiater worden. Daarna heb ik de glucosestofwisseling van malaria in allerlei tropische oorden onderzocht. Neurologie vind ik te beschouwend en bij de zorg op bijvoorbeeld de Intensive Care vind ik het contact met patiënten te kort. Ik heb veel van de wereld gezien, maar mijn hart gevonden in de zorg en de maag, darm- en lever oncologie. De combinatie van beschouwen, technische vaardigheden en langdurig patiëntcontact is prachtig.”
Werk aan de winkel
Ondanks alle initiatieven, is er volgens Dekker is er nog flink wat werk aan de winkel op het gebied van het voorkomen en tijdig opsporen van kanker. Naast het bevolkingsonderzoek en het vroegtijdig opsporen van erfelijke darmkanker zit dat volgens Evelien Dekker vooral in de maatschappelijke bewustwording.
“Het simpele feit dat wanneer iemand bloed in de ontlasting heeft, hij of zij direct naar de huisarts gaat. En ook dat iemand die familieleden met darmkanker heeft zich afvraagt of hij niet gecontroleerd moet worden. Dát is awareness; bewustwording."
In 2005 stond de kennis van de Nederlander op het gebied van darmkanker er in vergelijking met andere Europese landen er nog bedroevend voor. Inmiddels hebben wetenschappers, artsen en de Maag Lever Darm Stichting die bewustwording al flink verbeterd. Maar er is nog een wereld te winnen!”
