We spreken van een prolaps als weefsel dat zich normaal binnen in het lichaam bevindt, door een bestaande opening naar buiten uitpuilt. Bij een anale prolaps betekent dit dat een gedeelte van de endeldarm door de anus naar buiten is uitgezakt.
De dikke darm gaat over in de endeldarm (rectum). De endeldarm ligt vlak boven de anus en is een tijdelijke opslagplaats voor ontlasting. Als er ontlasting in de endeldarm komt, ontstaat het gevoel van aandrang. Dit is het signaal om naar het toilet te gaan.
Als we de endeldarm dwars door zouden snijden dan zien we van binnen naar buiten drie verschillende weefsellagen namelijk: een slijmvlieslaag, een spierlaag en een bindweefsellaag.
Verschillen in anale prolaps
Door verschillende oorzaken kan de wand van de endeldarm door de anus naar buiten uitzakken. Duidelijk onderscheid moet daarbij gemaakt worden tussen:
Een slijmvliesprolaps
Hierbij zakt alleen het slijmvlies van de endeldarm uit. Het slijmvlies komt tijdens de stoelgang met het persen naar buiten. Soms komt het samen voor met aambeien. De slijmvliesprolaps heeft een dunne wand en is roze van kleur. Als er harde ontlasting langs schuurt, raakt het slijmvlies snel beschadigd waardoor het gaat bloeden. Door een slijmvliesprolaps kan verstopping (obstipatie) ontstaan. Persen om toch ontlasting te krijgen, maakt de klachten vaak alleen maar erger.
Een rectumprolaps
Dit is een prolaps van de hele endeldarmwand, waarbij de hele wand van de endeldarm is uitgezakt. Soms zakt ook de anus mee uit (anorectale prolaps). De prolaps heeft een dikke wand en is donkerrood van kleur. De prolaps wordt als een duidelijke zwelling ervaren. De anus wordt door de prolaps afgesloten, waardoor de ontlasting er niet uit kan. Dit leidt tot ernstige obstipatie. Persen om toch ontlasting te krijgen, kan de prolaps verergeren. Een rectumprolaps komt vooral voor bij oude mensen en bij kinderen tot 5 jaar oud. Het merendeel van de patiënten is vrouw (85%) maar het kan ook bij mannen voorkomen.
Oorzaken van anale prolaps
Wat betreft de oorzaak wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen een slijmvliesprolaps en een rectumprolaps.
Oorzaak slijmvliesprolaps
Deze prolaps is meestal het gevolg van een verzwakking van het bindweefsel tussen de slijmvlieslaag en de spierlaag. Een slijmvliesprolaps gaat vaak samen met aambeien.
Oorzaken rectumprolaps
Bij het ontstaan van een rectumprolaps kunnen verschillende oorzaken een rol spelen:
Door het verslappen van de bekkenbodemspieren en anale kringspieren wordt de endeldarm niet goed ondersteund en kan deze uitzakken.
Een operatie waarbij de baarmoeder is verwijderd. Bij deze operatie wordt ook het steunweefsel van de endeldarm gedeeltelijk verwijderd. Dit heeft tot gevolg dat de endeldarm niet goed meer wordt ondersteund en kan uitzakken.
Klachten bij anale prolaps
De klachten die bij een anale prolaps op kunnen treden, zijn:
Verstopping en verlies van slijm en bloed bij de ontlasting.
Weglekken van dunne ontlasting langs de harde ontlasting (paradoxale diarree).
Aambeien.
Niet op kunnen houden van de ontlasting (incontinentie). Door beschadiging van de zenuwcellen in de endeldarm en anus door de prolaps verliezen de kringspieren van de anus hun functie.
Pijn bij de ontlasting door inklemming van het slijmvlies bij persen.
Diagnose van anale prolaps
Om vast te stellen of er sprake is van een slijmvliesprolaps of een rectumprolaps zijn er verschillende onderzoeken mogelijk.
Als we de endeldarm dwars door zouden snijden dan zien we van binnen naar buiten drie verschillende weefsellagen namelijk: een slijmvlieslaag, een spierlaag en een bindweefsellaag.
Een defeacografie is nodig als niet duidelijk is of het een rectumprolaps is. Bij dit onderzoek wordt contrastmateriaal in de endeldarm (en de vagina) ingebracht, waarna er röntgenfoto’s worden gemaakt van de stoelgang.
Met behulp van dit onderzoek kan de elasticiteit van de wand van de endeldarm en de kringspier worden bepaald.
Proctoscopie of sigmoïdoscopie: Met behulp van een flexibele kijkbuis (endoscoop) kan de arts de endeldarm en het sigmoïd (S-vormig onderdeel van de dikke darm) van binnen bekijken. Een proctoscopie is een endoscopisch onderzoek van alleen de endeldarm. Bij een sigmoïdoscopie wordt behalve de endeldarm ook het sigmoïd onderzocht.
Een MRI-scan is een beeldvormend onderzoek waarbij een magnetisch veld wordt gebruikt in plaats van röntgenstralen. Dit geeft een beter resultaat dan een defeacografie.
Bij een rectumprolaps is het belangrijk dat er verder onderzoek plaatsvindt naar de spanning en activiteit van de sluitspieren, de bekkenbodemspieren en de zenuwvoorziening van het rectumgebied. De resultaten van deze onderzoeken zijn van essentieel belang voor het succes van de verdere behandeling. Om de ontlasting goed op te kunnen houden na de behandeling of operatie moet de spieractiviteit namelijk voldoende zijn en mogen de zenuwen niet beschadigd zijn.
Behandeling van anale prolaps
De behandeling van een slijmvliesprolaps of een rectumprolaps is duidelijk verschillend.
Slijmvliesprolaps
De arts zal voedingsadviezen geven en tips met betrekking tot jouw toiletgedrag. Eventueel kan de arts je doorverwijzen naar een bekkenbodemfysiotherapeut voor advies over jouw toiletgedrag. De adviezen zijn:
gebruik een vezelrijke voeding
drink dagelijks tenminste anderhalf tot twee liter
ga direct naar het toilet als je aandrang voelt. Stel toiletbezoek niet uit
ga rechtop en ontspannen op het toilet zitten, met jouw voeten aan de grond
voorkom hard persen, pers alleen zachtjes mee als je aandrang voelt
Rubberband-ligatie (Barron-ligatuur)
Als dit niet voldoende is, kan de arts kiezen voor een rubberband-ligatie. Dit wordt ook wel de ‘elastiekjes methode’ genoemd. Om het uitgezakte slijmvlies worden één of meer rubberen ringetjes geplaatst. Het afgeklemde slijmvlies sterft af binnen 2 tot 10 dagen en samen met de ringetjes komt het met de ontlasting naar buiten.
Rectumprolaps
Bij rectumprolaps is de enige effectieve behandeling een operatie. Ook op oudere leeftijd is een operatie wenselijk omdat het slagingspercentage vrij hoog is.
Rectopexie
De operatie die meestal uitgevoerd wordt is de rectopexie. Tijdens deze operatie trekt de chirurg de hele endeldarm omhoog en maakt deze vast aan het heiligbeen.
Er zijn ook nog andere operaties mogelijk. Afhankelijk van de ernst van de prolaps, de conditie van de sluitspier en de leeftijd en conditie van de patiënt maakt de chirurg de keuze voor een bepaalde operatie.
Om incontinentie voor ontlasting te voorkomen maakt een voor- en nabehandelingstraject bij een bekkenbodemfysiotherapeut meestal onderdeel uit van de behandeling van een rectumprolaps. Tijdens de behandeling worden de sluitspieren en de bekkenbodemspieren met behulp van speciale oefeningen getraind.
Tips en adviezen bij anale prolaps
Tips en adviezen bij anale prolaps
Om nieuwe klachten te voorkomen zijn de volgende voedingsadviezen en leefregels van belang:
Vezelrijke voeding
Gebruik een gezonde, gevarieerde en vezelrijke voeding. Vezels zitten vooral in volkoren- en graanproducten, fruit en groente en in peulvruchten.
Vocht
Drink minstens twee liter per dag.
Beweging
Zorg voor voldoende lichaamsbeweging
Toiletgedrag
Ga direct naar het toilet als je aandrang voelt, stel toiletbezoek dus niet uit. Ga rechtop en ontspannen op het toilet zitten. Voorkom hard persen, pers alleen zachtjes mee als je aandrang voelt.
Op verschillende plaatsen in ons land zijn speciale centra of afdelingen in ziekenhuizen die deskundig zijn op het gebied van bekkenbodemklachten. Informeer hiernaar bij jouw behandelend arts. Ook een verwijzing naar een fysiotherapeut die gespecialiseerd is in bekkenbodemklachten kan zinvol zijn.
Deze informatie is geschreven door de Maag Lever Darm Stichting
In samenwerking met: Drs. Jeroen Jansen, MDL-arts
Dr. Alfons Geraedts, MDL-arts
Dr. Rob Ouwendijk, MDL-arts
Dr. Mark van Berge Henegouwen, GI-chirurg
Dr. Christianne Buskens, GI-chirurg
Laatst herzien: 2013
We houden je graag op de hoogte
We informeren je graag zo goed, betrouwbaar en compleet mogelijk over spijsverteringsziekten en -klachten. Voor voorlichting en onderzoek naar spijsverteringsziekten zijn wij volledig afhankelijk van donateurs.
